Bugün tüm dünyada yüz milyonlarca doz uygulanan Kovid-19 aşılarının tamamı kas içine zerk suretiyle yapılıyor.
Bu uygulama, antikor ve hücresel bağışıklık sağlayarak ağır hastalık, hastaneye yatış ve ölümleri yüzde 95’ e varan oranlarda önlemekle beraber enfeksiyonu ve dolayısıyla da bulaşmayı önleyemiyor.
Antikorlar virüsün akciğerlerde çoğalmasını ve hasarı azaltır ama burundaki çoğalmaya etkileri azdır. Virüs, sistemik antikor tedavisine rağmen burunda günlerce kalır (1).
Pandeminin tam olarak kontrol altına alınabilmesi ancak enfeksiyonu da önleyebilen aşılarla mümkündür ve bu aşıların temel hususiyeti de üst solunum yollarına uygulanması ve böylece de lokal bağışıklığı uyarmasıdır (2, 3, 4, 5).
Burun yoluyla uygulanan vektör aşısı
Science Advances’ da yayınlanan araştırmada burun yoluyla uygulanan bir vektör aşısının sistemik doğuştan ve edinsel immun cevaplarla beraber lokal bağışıklık (IgA) da sağladığı gösterildi (6).
Fare ve gelinciklerde yapılan deneylerde, parainfluenza virüsüne (PIV5) Kovid-19’ un S proteininin (CVXGA1) eklendiği aşı burun yoluyla uygulandı.
Aşıda sitoplazmik kuyruğu PIV5 F proteini ile değiştirilen S proteinin tamamı bulunuyordu.
Tek doz aşının, ağır enfeksiyonların görüldüğü K18-hACE2 türü farelerde, virüs enfeksiyonunu, virüsün bulaşması ve enfeksiyonları önlediği, hücresel ve antikor bağışıklığı sağladığı belirlendi.
Burun yoluyla uygulama koronavirüslerin üst solunum yollarında üremesini ve hastalığın alt solunum yolları ve akciğerlere sirayetini engelliyor.
PIV5, daha önce grip, kuduz ve RSV aşılarında vektör olarak kullanılmıştır. Hayvan modellerinde emniyetlidir ve herhangi bir hastalıkla ilişkilendirilmemiştir.
Burundan uygulanan aşı kalıcı bağışıklık sağlıyor
Aşılarla ilgili bir başka mesele de antikor nötralizasyonunu azaltan Kovid-19 varyantlarının aşı etkinliğini tehlikeye atabilmesidir.
Bir başka yeni araştırmada da burun yoluyla uygulanan aşıların, orijinal virüs ve ortaya çıkan SARS-CoV-2 varyantlarına karşı “kalıcı koruma” sağladığı gösterildi (7).
Bu çalışmada, aşının farelerde kalıcılığı, doz cevabı ve çapraz koruyucu aktivitesi değerlendirildi.
Tek bir burun içi ChAd-SARS-CoV-2-S dozu, serumda kalıcı olarak yüksek nötralize edici ve Fc efektör antikor cevabı ve kemik iliğinde uzun ömürlü plazma hücrelerini salgılayan S proteinine has IgG ve IgA cevapları sağladı.
100 kat aşı doz aralığında ve 200 günlük bir süre boyunca SARS-CoV-2 suşuna karşı koruma gözlemlendi.
Aşılamadan 6 hafta veya 9 ay sonra, serum antikorları B.1.351, B.1.1.28 ve B.1.617.1 spike proteinleri olan suşları nötralize etti ve varyant virüslere karşı üst ve alt solunum yollarında neredeyse tam koruma sağladı.
Bu sonuçlar, ChAd-SARS-CoV-2-S ile burun yoluyla aşılamanın, orijinal virüs ve ortaya çıkan SARS-CoV-2 suşlarına karşı kalıcı koruma sağladığını gösteriyor.
Hayvanlarda koruyucu etkisi bildirilen, buruna uygulanan S protein bazlı şempanze adenovirüs vektörlü aşısı (ChAd-SARS-CoV-2-S) insanlarda da denenmeye başladı.
Bizde de burun yoluyla uygulanan protein bazlı bir aşı ile yapılan klinik öncesi çalışmalarda aşının varyantlara karşı da etkili olduğu gösterilmiş ve insan çalışmalarına başlanacağı bildirilmişti (8).
Gelelim neticeye
Kas içine zerk edilen aşılar ağır hastalık ve ölümleri önlemekle beraber bulaşmayı azaltsalar bile tam olarak önleyemiyor.
Burun yoluyla uygulanan aşılar ise virüslerin üst solunum yollarında çoğalmaları önledikleri için bulaşmaya da mani oluyorlar.
Lokal bağışıklık sağlayan bu aşıların etkinliklerinin kalıcı olması da çok mühimdir.
Pandemi ancak bu tür aşılarla kontrol altına alınabilir.
Kaynaklar:
1. https://www.cell.com/cell-host-microbe/fulltext/S1931-3128(21)00098-6
6. https://advances.sciencemag.org/content/7/27/eabi5246
7. https://www.cell.com/cell-reports/fulltext/S2211-1247(21)00869-X
Makaleler:
1. Protection of K18-hACE2 mice and ferrets against SARS-CoV-2 challenge by a single-dose mucosal immunization with a parainfluenza virus 5–based COVID-19 vaccine
2. An intranasal vaccine durably protects against SARS-CoV-2 variants in mice